Қазақстан Республикасы Конституциялық Соты: 2025 жылғы мәртебесі мен рөлі
2023 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген конституциялық реформа аясында Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Конституциялық Сот болып қайта құрылды. Бұл өзгеріс елдің құқықтық жүйесіндегі маңызды реформалардың бірі ретінде қарастырылып, адам құқықтарын қорғау мен билік тармақтарының теңгерімді жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталды. 2025 жылға қарай Конституциялық Соттың рөлі мен ықпалы бұрынғыдан да арта түсті.
Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты – мемлекеттегі жоғары конституциялық бақылау органы. Оның негізгі міндеті – Конституцияның үстемдігін қамтамасыз ету, заңдардың және басқа да нормативтік құқықтық актілердің Ата Заңға сәйкестігін қарастыру. 2023 жылғы өзгерістерден кейін жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ адам құқықтары жөніндегі уәкіл (омбудсмен) Сотқа тікелей жүгінуге мүмкіндік алды. Бұл құқықтық қорғаудың қолжетімділігін арттырды.
Конституциялық Сот мынадай мәселелер бойынша шешім шығарады:
* Конституцияға сәйкес келмейтін заңдарды немесе олардың баптарын жарамсыз деп тану; • Президенттің, Парламенттің, Үкіметтің актілерінің конституциялылығын тексеру; • Сайлау заңнамасына және референдум өткізу ережелеріне қатысты дауларды қарау; • Адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына қатысты шағымдарды қарастыру.
2025 жыл Конституциялық Сот үшін белсенді кезең болды. Елде құқықтық сана мен азаматтық қоғам дамып келе жатқан тұста, азаматтар тарапынан конституциялық шағымдардың саны артты. Әсіресе, әлеуметтік құқықтар (білім, денсаулық сақтау, еңбек ету құқығы) мен меншікке қатысты даулар жиі көтерілді.
Соттың дербестігі мен тәуелсіздігіне кепілдік берілген. Судьялар 8 жыл мерзімге тағайындалады және олардың саяси қызметпен айналысуына, басқа мемлекеттік қызметті атқаруына тыйым салынады. Бұл олардың бейтараптылығы мен әділеттілігін қамтамасыз етеді.
Қазақстан Конституциялық Соты халықаралық ұйымдармен, соның ішінде Венеция комиссиясымен, Еуразиялық конституциялық бақылау органдары қауымдастығымен және басқа да серіктестермен тығыз байланыста жұмыс істейді. 2025 жылы елімізде өткізілген халықаралық конституциялық форумда Қазақстанның осы саладағы жетістіктері жоғары бағаланды.
2025 жылғы жағдай бойынша, Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты – құқықтық мемлекеттің маңызды институты ретінде қалыптасып, адам құқықтарын қорғаудың сенімді механизміне айналды. Алдағы жылдары да ол заң үстемдігін қамтамасыз етіп, демократиялық құндылықтарды нығайту жолында қызмет ете береді.
А.Джасузаков,
Жамбыл облысы мамандандырылған
ауданаралық әкімшілік сотының төрағасы